Süryani Kahramanı Melke Hanne Haydo’nun 1908 yılında, Fransız arkeolog Henry Viollet tarafından Sare’de çekilmiş olan fotoğrafı 2023 yılında İsveç’te Örebro şehrinde yaşayan Metin Damar tarafından bulundu. Bu fotoğraf sayesinde Basibrin-Sare direnişi Lideri Kahraman MELKE HANNE HAYDO’nun gerçek halini, giyimini, kuşamını öğrenmiş olduk.
1915-1917 SEYFO yıllarında Tur Abdin’de, Basibrin-Sare köyünde yapılan Süryani direnişini yönetmiş, 1917 yılında Mor Dodo Kilisesinde kalleşçe şehir edilinceye kadar Basibirin’de toplanan 5000 kadar Süryaninin hayatını kurtarmış olan Süryani Kahramanı MELKE HANNE HAYDO’nun hiçbir fotoğrafı yoktu.
Metin Damar, Melke Hanne Haydo’nun tarihi fotoğrafını nasıl buldu?
Metin Damar İsveç’te Örebro Şehir Kitaplığında 40 yıldan beri çalışıyor. Boş vakitlerinde arşivlerdeki fotoğrafları araştırıyor. “archive.org” internet sitesinde 100 üniversitenin arşivlerine girilebiliyor.
Metin Damar, Midyat’a bağlı Hapisnas köyünden. Gençliği Mardin’de geçmiş. İsveç’te “archive.org” sitesine girerek Turabdin’de çekilmiş tarihi fotoğrafları araştırıyor. Bir gün “Turabdin” yazmış. Karşına iki fotoğraf çıkmış. Bu fotoğrafları 1908 yıllarında Irak ve İran’da arkolojik kazılar yapan Fransız arkeolog Henry Viollet çekmiş. Sonra “Sare”, “Hah” köylerinin adını yazıyor. Karşısına 990 fotoğraf çıkıyor.
“Sare” köyü ile ilgili fotoğrafta üzerinde bir tarafında Aramice bir yazı , bir tarafında kabartma resim olan bir taş var. Bu fotoğrafın üzerinde “Cebertur- Sare” yazıyor. Metin Damar bu taşı Sare köyünde görmüş. Çünkü Metin Damar’ın kaynanası Mecida Süryani Halk Kahramanı Şemun Hanne Haydo’nun torunu. Bu nedenle birkaç kez Sare köyüne gitmiş. Kilisenin önünde duran bu tarihi taşı görmüş.
“Cebertur- Sare” yazılı fotoğrafta tarihi taşın yanında duran ilgin kıyafetli biri duruyor. Kıyafeti başkalarına benzemiyor. Araştırıyor, soruşturuyor, yaşlı Süryanilerle konuşuyor. Onlardan bu kıyafetin eski zamanlarda Süryani muhtarlarının ya da Süryani liderlerinin kıyafeti olabileceğini öğreniyor.
Metin Damar araştırmasını derinleştiriyor. Bu fotoğrafın 1908 yıllarında Sare Muhtarı olan Melke Hanne Haydo’nun fotoğrafı olduğu anlıyor. Çok seviniyor. Çünkü Melke Hanne Haydo, Metin Damar’ın akrabası. Çok seviniyor. Sonra Haydo Ailesinin lideri olan Hollanda’nın Gronau şehrinde yaşayan Şemun Turan dbe Haydo’ya telefon ediyor. Bulduğu fotoğrafı gönderiyor. Durumu anlatıyor. Araştırmalar sonunda bu fotoğrafın Melke Hanne Haydo’ya ait olduğu kesinleşiyor. Bu tarihi fotoğrafı arşivleri tarayarak bulan Murat Damar’a çok teşekkür ederim. Tawdi sagi!
Melke Hanne Haydo’nun fotoğrafının önemi
Ben de “Süryaniler ve SEYFO” kitabımı ve “Süryani Halk Kahraman ŞEMUN HANNE HAYDO” kitabımı yazarken Melke Hanne Haydo’yu bana anlatılanlara göre tasvir etmiştim. Ressamlar da Melke’nin tablosunu anlatılanlara göre yapmışlardı. Bundan sonra “Süryaniler ve SEYFO”, “Süryani Halk Kahraman ŞEMUN HANNE HAYDO” kitaplarımın yeni baskılarına Melke’nin fotoğrafı koyacağım ve onu daha gerçekçi bir biçimde tasvir edebileceğim.
Bu eşsiz fotoğraf sayesinde MELKE HANNE HAYDO hakkında anlatılan kahramanlık öyküleri elle tutulur hale geldi. Bu fotoğraf Süryani tarihini ve SEYFO’yu araştıran tarihçiler için çok değerlidir. MELKE HANNE HAYDO 1876 yılında Sare’de doğmuştu. Süryani Halk Kahraman ŞEMUN HANNE HAYDO’nun küçük kardeşi idi. Mardin Amerikan Kolejinde okumuştu.
Süryani Halk Kahraman ŞEMUN HANNE HAYDO tarafından Sare köyü muhtarı yapılmıştır. Bu fotoğraf çekildiği zaman 32 yaşında idi.
Bu fotoğrafa bakarak 1908 yıllarında bir Süryani liderinin, bir Süryani muhtarının nasıl giyindiğini, nasıl göründüğünü anlayabiliyoruz. ŞEMUN HANNE HAYDO ya da MELKE HANNE HAYDO hakkında yapılacak filmler için bu fotoğraf altından daha değerlidir.
Bu fotoğrafı çeken ve saklayan Fransız arkeolog Henry Viollet’e çok teşekkür ederim.
MELKE HANNE HAYDO’nun tarihi fotoğrafı 17 Eylül 2023 tarihinde Hollanda’da, Mor Efrem Manastırı’nda yapılan dini ayinden sonra ilk kez Süryanilere ve dünya kamuoyuna gösterildi.
Bu fotoğrafın kamuoyuna ilk gösterimi için Mor Efrem Manastırı’nda muhteşem bir tören düzenlendi. Bu muhteşem toplantıyı düzenleyenlere başta Hollanda Süryani Metropoliti Mor Polycarpus Augin Aydin olmak üzere Şemun Turan dbe Haydo’ya, Haydo ailesine çok teşekkür ederim.
Şemun Turan dbe Haydo hem kilisedeki dini ayinde hem kilise salonunda yapılan yemekli toplantıda Melke’nin geniş bir tanıtımını yaptı. Melke için şiirler okundu, konuşmalar yapıldı. Ben de davetli idim, fotoğrafın açılışına katıldım, kısa bir konuşma yaptım.
Her Süryaninin kimliğinde Süryani Halk Kahraman ŞEMUN HANNE HAYDO’dan ve Basibrin-Sare direnişi lideri MELKE HANNE HAYDO’dan bir iz vardır. Süryanilerin din adamlarıyla, öğretmenleriyle, genciyle yaşlısıyla, kadınıyla erkeğiyle kendi tarihlerine ve kendi kahramanlarına sarılmalarını görmekten çok mutlu oldum.
Süryaniler 1915-1917 yıllarında Seyfo sırasında direnerek ölümden kurtuldular, hayatta kalabildiler. Süryaniler TurAbdin’i kanlarıyla sulayan Süryani kahramanları ve direnişçileri sayesinde bugün yaşama devam ediyorlar.
TurAbdin’i kanlarıyla sulamış olan, Süryanilerin hayatlarını kurtaran tüm Süryani kahramanlarına, direniş liderlerine, direnişçilere selam olsun!
Süryaniler TurAbdin ve Türkiye için büyük bir zenginliktir!
Süryaniler olmadan Türkiye düşünülemez!
Sevgili Süryani kardeşlerim iyi ki varsınız!
İyi ki varız!
Bochum, 18 Eylül 2023, Kemal Yalçın